Wercheren/Leuth – Vrijdagmiddagvond de officiële onthulling plaats van de miniatuur Thornse Molen. Na het openingswoord door voorzitter Albert van Dorst van de Stichting "De Thornsche Molen",werd de geschiedenis van de Thornsche Molen door Henny Driessen verteld. ( Jan van Eckkon nog niet aanwezig zijn wegens ziekte ) De officiële onthulling werd verricht door Burgemeester Wilbers en mevrouw Vierboom-Thonen. De "Herinneringsmolen" is een op schaal, van plaatijzer vervaardigd contour van de originele Thornsche molen. Op een lessenaartje – bevestigd aan de molen – wordt via tekst, kaarten en tekeningen – de geschiedenis van de Thornsche molen fraai getoond en verteld.  Met het plaatsen van de "Herinneringsmolen" op de locatie van de voormalige buurtschap "Thornsche Molen" aan de Kapitteldijk, is de eerste concrete stap gezet op weg naar herbouw van deze bijzondere molen. zie de foto's van Marcel Vink.

 

 

De Thornsche Molen: een ambachtelijk trefpunt

De Thornsche molen was een kokerkorenmolen. Uniek in zijn soort in Nederland. De buurtschap ontleende er zijn naam aan. Want de molen was er al veel eerder. Al ongeveer 500 jaar. Ontstaan uit een verdedigingstoren op deze plek. Thorn komt van toren. En die toren stond er misschien al in de Romeinse tijd. Ook uniek was en is het plekje "daar bij die molen" in Wercheren. Hier op de splitsing van wegen, op de grens van de waterschappen het Circul van de Ooij en dat van de polder Erlecom en op de landsgrens met Duitsland, toenmalig Pruisen. Hoog aan de Waalbandijk zoals de Kapitteldijk toen heette en waarlangs de Waal stroomde. De Ooijse Graaf, een oude rivierarm, is daar nog een relict van.

Maar de Thornsche molen – als buurtschap –  was meer dan een unieke molen op een uniek plekje. Op een kruising van wegen zoals hier vormt zich een trefpunt van mensen, wordt handel bedreven en informatie uitgewisseld. 500 jaar lang was het de molen die hier mensen samenbracht. Boeren uit de verre omtrek komen met kar en paard het koren brengen om gemalen te worden. Ze ontmoeten elkaar ‘op de molen' en bespreken de oogst en het weer, waar de molenaar van afhankelijk is.

Als in 1816 de grenzen verschuiven en de dorpen Leuth en Kekerdom van Pruisen worden losgemaakt en aan Nederland worden toegevoegd, wordt bij KB de Kapitteldijk als handelsweg van Millingen naar Nijmegen aangewezen. En wordt in de buurtschap Thornsche molen een post van de Invoerrechten en Accijnzen gevestigd. Douanebeambten worden vanaf dan kind aan huis in de buurtschap. 100 jaar later 1914 WO I. Nederland hecht aan de neutraliteit. Behalve douaniers, verschijnen er nu ook Marechaussee en grenswachten in de buurtschap om die neutraliteit hier aan de grens met Duitsland te bewaken en te bewaren. Het houdt de buurtschap wel levendig. De jaren twintig en dertig naderen. Het wordt crisistijd en de smokkel van goederen en levende have wordt in die periode een grote bedrijvigheid met ook de Thornsche molen als uitvalsbasis. De douane patrouilleert dagelijks rondom de buurtschap. Die spannende activiteiten waren voor Herman Vierboom – een van de zonen van molenaar Gert Vierboom en hier in ons midden –  zo interessant dat hij later zelf toetrad tot het corps douaniers en daar carrière maakte.

Voor vader Gert Vierboom – de tweede generatie Vierboom en mulder van de Thornsche molen – breken echter moeilijke tijden aan. De molen raakt in verval. Dan blijkt dat de molen nog een andere functie heeft dan enkel malen. Ze is beeldbepalend en identificerend in het weidse landschap van de polder. Het is ook om die reden dat toenmalig burgemeester Sassen zich persoonlijk inspant voor het herstel en behoud van de molen. Dan ook blijkt de waardering die er landelijk bestaat voor de molen. Bijdragen voor de restauratie worden verleend door onder meer: de provincie Gld., Stichting Hollandse Molen, Amsterdam, ANWB Den Haag, de landelijke en provinciale VVV en door de gemeente Ubbergen. Eind jaren dertig is er feest in de buurtschap als burgemeester Sassen de vang licht van de geheel vernieuw de Thornsche molen. Helaas niet voor lang. De verschrikkelijke novemberstorm van het jaar 1940 doet het bovenhuis van de molen knakken. De wieken liggen lamgeslagen op het wegdek van de Kapiteldijk. Maar het is weer burgemeester Sassen die zijn schouders eronder zet en precies één jaar later – in november 1941 – gaat de vlag in top en heeft veldwachter Janssen zijn handen vol om alle hoogwaardigheidsbekleders ruim baan te geven op de Kapitteldijk. Nieuwe activiteiten ontstaan in de buurtschap als in de oorlogsjaren het distributiesysteem wordt ingevoerd en alles ‘op de bon' komt. Op de boerderij van Hendrik Janssen, wordt een hulpkantoor ingericht. Ook de mei-tellingen van het vee worden door de boeren daar ingeleverd. In die periode echter- vanaf de jaren veertig is het einde van molen en buurtschap in zicht. Al heeft op dat moment daar nog niemand weet van. Nog even biedt de buurtschap onderdak aan op de vlucht zijnde evacués's in 1944 tijdens WO II .

In september van dat jaar 1944 komt de buurtschap in de frontlinie te liggen, die wordt gevormd vanaf de Duivelsberg in Beek dwars door de polder over de Thornsche molen richting Erlecom, hier achter ons. Tijdens de hevige gevechten die volgen wordt eind september 1944 molen en buurtschap zwaar beschadigd als gevolg van brandbommen.

Bijna was het het gemeentebestuur van Ubbergen gelukt voor de derde maal de molen te restaureren. In ieder geval was de intentie daartoe aanwezig. Want al in 1946 worden de plannen tot herbouw van de buurtschap bij het toenmalig ministerie van Wederopbouw in Den Haag ingediend. Doch daar wordt er letterlijk en figuurlijk een streep door gehaald. Het planologische beleid van direct na de oorlog is gericht op versterking van de dorpskernen en niet op herstel van de buurtschappen. Zo is ook de buurtschap de Zandpol tussen Leuth en Kekerdom verdwenen.

Toenmalig molenaar wijlen Jan Vierboom – de derde en laatste generatie Vierboom en mulder op de Thornsche molen – bouwt in het dorp Ooij een eclectisch aangedreven maalderij. De naam blijft: Thornsche molen. Samen met zijn vrouw Mimi Vierboom-Toonen zet hij daar het molenaarsbedrijf voort. Naam van molenaar en nieuwe maalderij staat garant voor kwaliteit: Vierboom van de Thornsche molen.

Samen met zijn molenaarsknecht Wim Verriet vormt Jan Vierboom jarenlang een bekende verschijning in zijn wit bestoven kleding op de maalderij.

Uit het voorgaande mag blijken dat de Thornsche molen meer was dan alleen een gebouw, een object. Het was ook een trefpunt van en voor velen, gedurende vele, vele jaren. Met de herbouw van de molen wil de stichting ook dat trefpunt weer creëren. Een ontmoetingsplek van recreanten. Immers voor de locatie zelf is er niets veranderd. Het ligt nog steeds op het knooppunt van wegen en thans ook fietspaden. Duidelijk aangegeven op het prachtige Knooppunt bord van het Toeristisch Platform Ubbergen hier boven aan de dijk. Ook de door het Recreatieschap ingerichte picknickplek hier duidt daar op.

Met de herbouw van de molen kan oud en nieuw worden gekoppeld: het oude landschap en zijn locatie met het opnieuw inrichten van deze plek met molen en een in uitvoering zijnd kunstwerk. Hier kan fietser en wandelaar een keuze maken tussen: het mooie achterland van de Duffelt rondom de Duitse steden Kranenburg en Kleef; de Millingerwaard via de oude Duffeltdorpen Leuth en Kekerdom; de oude heerlijkheid Ooij met zijn natuurgebieden via de Kerkdijk; langs het Meertje naar het Wylerbergmeer en Beek of via Thornsche straat  naar het in het Cirkul van de Ooij gelegen Wercheren en Persingen.

De eerste stap tot herbouw is vandaag gezet. De grote en van veel zijden getoonde belangstelling daarvoor geeft alle vertrouwen tot het realiseren van het doel van onze stichting: herbouw van de Thornsche molen. Het doel dat vanaf vandaag meer is dan een droom!

Leuth/Wercheren 30 juni 2006 Jan van Eck