7 oktober 2022

Tentoonstelling in het Huis van de Nijmeegse geschiedenis 14 oktober t/m 11 december 2022

De razzia van 17 november 1942. 196 Joden uit Nijmegen gedeporteerd.  In de nacht van 17 op 18 november 1942 vond in Nijmegen een grote razzia plaats. 196 Joodse inwoners werden daarbij opgepakt en per trein naar doorgangskamp Westerbork getransporteerd, om van daaruit vrijwel direct op transport te worden gesteld naar Auschwitz en andere vernietigingskampen. Slechts 4 van hen overleefden het. De persoonlijke eigendommen van de Joodse families werden geconfisqueerd, hun woningen verbeurd verklaard en leeggeroofd. Uiteindelijk betekenden de razzia’s de totale ondergang van bijna het hele Joodse bevolkingsdeel van de stad. Na 10 april 1943 woonden er in Nijmegen geen Joden meer, behalve zij die ondergedoken waren. Op 17 november 2022 is het exact 80 jaar geleden dat de grote razzia plaatsvond, een reden om hier uitgebreid bij stil te staan. Het schokkende verhaal van de razzia wordt in de expositie in al zijn facetten verteld. Dramatische feiten en gebeurtenissen worden getoond, foto’s en persoonlijke verhalen van slachtoffers worden in beeld gebracht. Dit alles wordt onderbouwd met persoonlijke brieven en andere documenten. De tentoonstelling bestaat uit drie afdelingen:
1. Het leven van de Joodse burgers in Nijmegen
2. De razzia van 17 nov. beschreven en in beeld gebracht
3. De gevolgen van het opgelegde isolement en de razzia voor de Joodse inwoners van Nijmegen.

Door strikte maatregelen en verordeningen werden de Joden sinds 1941 steeds
meer in het nauw gedreven en geïsoleerd van de rest van de samenleving.
In navolging van nazi-Duitsland moesten Joden volledig uit het stadsbeeld
verdwijnen. Met harde hand werden de Joodse burgers in Nijmegen in fysieke en
psychologische afzondering gedwongen. Joodse kinderen konden alleen naar
Joodse scholen. In de stad werden borden ‘Voor Joden verboden’ geplaatst.
Tientallen borden met de tekst ‘Voor Joden verboden’ moesten zichtbaar
opgehangen worden. Zo ook in Nijmegen. Meerdere borden zijn om principiële
redenen door instellingen en omwonenden geweigerd. Ook zijn er borden
anoniem verwijderd. Vanaf juni 1941 werd het Joden verboden te verblijven
in parken, cafés, restaurants, hotels, pensions, bioscopen, schouwburgen,
sportvelden, zwembaden en badhuizen.

Er werd een aanmeldingsplicht ingesteld in combinatie met het verplicht dragen
van een gele, zes puntige Davidster op de kleding. Het werd Joden verboden op
bezoek te gaan bij niet-Joden en bezoek te ontvangen van niet-Joden. Joden
moesten hun fietsen en radio’s inleveren; ze mochten geen gebruik meer maken
van het openbaar vervoer. Navrant is ook het voor Joden ingestelde verbod om
vóór 16 uur boodschappen te doen, waardoor er voor hen bij de kruidenier weinig
levensmiddelen overbleven. Ook was het Joden verboden om ‘s avonds na 20 uur
buiten te zijn.
Ook in economisch opzicht werden Joden buiten de samenleving geplaatst.
Zij werden werkloos gemaakt door systematische ontslagen: geen werk meer
bij publieke diensten en in het onderwijs. Ze mochten geen vrij beroep meer
uitoefenen; Joodse winkels en bedrijven werden stelselmatig gesloten.
De razzia van 17 november betekende voor de Joden in Nijmegen een grote stap
op weg naar de vernietiging.
De expositie geeft een helder en indringend beeld van deze inktzwarte pagina in
de geschiedenis van Nijmegen.

Programma in Nijmegen:

EXPOSITIE
Razzia 17 november 1942 is de titel van een expositie in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, te zien van 14 okt t/m 11 dec. Thema’s zijn de Jodenvervolging in Nijmegen tijdens de Tweede Wereldoorlog, de razzia van 17 november 1942 en de confiscaties en roof van de bezittingen van de afgevoerde Joodse Nijmegenaren. Openingstijden | wo t/m zo van 13.00 tot 17.00 uur.
VOORSTELLING
Theatermaker Godfried Beumers speelt op 17, 18 en 19 nov samen met Kelvin Klaassen en Veerle van Horssen de voorstelling RAZZIA. Zijn tekst is gebaseerd op een boekje van Fritz Tauber, een Oostenrijkse Jood die in Nijmegen woonde, tijdens de razzia van 17 op 18 november 1942 werd opgepakt en de Tweede Wereldoorlog overleefde. De voorstellingen (aanvang 20.00 uur) zijn in de aula van het Stedelijk Gymnasium aan de Kronenburgersingel, pal naast de toenmalige Gemeentelijke HBS, waar de Joden die bewuste nacht werden verzameld.
STOLPERSTEINE
Op vrijdag 18 nov worden in de Ruisdaelstraat, Beijensstraat, Van Slichtenhorststraat, Mariënburg
en Groesbeekseweg Stolpersteine geplaatst voor 27 Joodse slachtoffers van het naziregime. De
Stolpersteine worden gelegd in het plaveisel voor de huizen waar ze voor het laatst hebben gewoond
of gewerkt. ‘Struikelstenen’ zijn klinkers die aan de bovenkant bedekt zijn met een messing plaatje,
waarin de gegevens van het slachtoffer zijn gestanst. De tekst begint met ‘Hier woonde’.
FILMS
Filmhuis LUX sluit aan bij het herdenkingsprogramma met twee speelfilms en twee documentaires:
Die Wannsee Konferenz (14 nov om 19.30 uur), Hajo, een Joodse vluchteling (16 nov om 19.45 uur),
Auschwitz, ons verhaal (18 nov om 20.00 uur) en The Pianist (20 nov om 16.00 uur).
FREEDOM OF THE SPOKEN WORD
Lokale en landelijk bekende spoken word-artiesten worden door Bibliotheek De Mariënburg uitgenodigd
om het verhaal van een jongere die tijdens de razzia in 1942 is opgepakt te vertalen naar hun
eigen woorden en ervaringen. De artiesten vertellen hun verhalen 20 nov om 16.00 uur in genoemde
bibliotheek.
REGIONAAL ARCHIEF NIJMEGEN
Het Regionaal Archief Nijmegen zal in de herdenkingsperiode archiefstukken tonen die te maken hebben met de razzia’s op de Joden in Nijmegen. Het sluit daarmee aan op de expositie in het tegenovergelegen Huis van de Nijmeegse Geschiedenis.
RONDLEIDINGEN EN FIETSPODCAST
Historici geven op 15, 22 en 29 okt en 5 nov rondleidingen door de Nijmeegse binnenstad. Lopend langs plaatsen van herinnering wordt de Jodenvervolging in Nijmegen besproken. De rondleidingen beginnen telkens om 14.00 uur bij het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis en zijn een initiatief van Stadswandeling Nijmegen. Deze organisatie presenteert op 17 nov ook een fietspodcast: Sporen van een tragedie. De podcast is kosteloos en op eigen gelegenheid te gebruiken.
H