Weersituatie gisteren, vandaag en morgen
De natte periode was enkele dagen geleden al door de weermodellen opgepikt en er werden toen al neerslaghoeveelheden van 15 tot 20 cm opgegeven voor met name de noordzijde van de Ardennen, de Eiffel en het Sauerland. Dat is ook vrijwel precies uitgekomen en over een groot gebied viel in 36 uur tijd tot wel 15 cm neerslag. Lokaal in het dal van de Vesdre nabij de Hautes Fagnes vond ik een station dat zelfs 28 cm neerslag had opgevangen in die tijd. Dat is ongeveer 1/3e van wat er in een heel jaar in Nederland valt. Ook over de grens in Duitsland werden neerslagsommen tot 20 cm gemeten.
Voor mij geldt, en waarschijnlijk voor veel geïnteresseerden in weer en water, dat op voorhand niet duidelijk was wat een dergelijke hoeveelheid over een zo gebied, dat ook nog heuvelachtig is, voor impact zou hebben. Er vallen wel eens vaker grote hoeveelheden neerslag, maar meestal is dat in en lokale bui, of verspreid over een langere periode van een dag of 10.
Daar komt nog bij dat weermodellen soms neerslaghoeveelheden wat overdrijven en als weerman neem je zo’n grote hoeveelheid dan ook met een korreltje zout, zeker als het een verwachting is voor meerdere dagen vooruit. Maar dit maal bleven de neerslagsommen in de verwachting zitten en werd steeds duidelijker dat er iets bijzonders ging gebeuren.
De regen werd veroorzaakt door een bijzondere situatie. En lagedrukgebied trok tergend langzaam over Duitsland en met een oostelijke stroming werd door dit lagedrukgebied warme vochtige lucht aangezogen, die op het grensvlak met de koelere lucht buiten het gebied aanleiding gaf voor een brede zone met buien. Het toeval wilde dat deze zone bijna 36 uur lang van noord naar zuid over het gebied tussen Keulen en Maastricht werd getransporteerd. Daarbij moest de lucht ook nog stijgen tegen de heuvels op, die hier tot 600 à 700 m hoog zijn, en dat was een combinatie die de aanleiding was voor zeer veel neerslag.
De zone zwabberde wel wat en soms was het een paar uur droog. Zoals gisteren vanaf een uur of 4 in de Noordelijke Ardennen en meteen zag je dat de stijging van de beken daar vertraagde. Ik dacht toen dat het meeste achter de rug was en schreef op Twitter dat de Maas waarschijnlijk ergens tussen 1800 en 2200 m3/s uit zou komen. Vanaf 21 uur begon het er echter weer te regenen en dat hield aan tot na middernacht. Opnieuw vielen er vele cm’s regen (tot lokaal 6) in een paar uur tijd en de Ardense beken begonnen opnieuw te stijgen.
Opvallend was dat deze neerslag, ook al was hij geringer dan de neerslag eerder die dag (toen viel er zo’n 8 tot 10 cm), toch veel meer impact had op de afvoer van de beken. Zo steeg de Lesse door de eerste regen tot 150 m3/s en door de tweede tot ruim 600 m3/s. Het lijkt er sterk op dat bij die tweede regenperiode de bodem op grote schaal verzadigd was geraakt en de neerslag veel meer tot afstroom kwam dan eerder die dag. Ook andere beken zoals de Ambleve en de Ourthe lieten zo’n patroon zien.
De Vesdre is waarschijnlijk de beek in de Ardennen die relatief het meeste water te verwerken kreeg. Het stroomgebied lag in de frontlinie waar de neerslagzone tegen de Hautes Fagnes op moet klimmen en dat leverde zeer veel regen op. Het hoge water heeft daar tot veel schade in de dorpen geleid en ook de meetstations van de Belgische waterdienst hebben het moeten ontgelden. We weten daarom niet hoeveel water er gestroomd heeft.
In de loop van de nacht werd het vanuit het noorden droog in de oostelijke Ardennen, maar over het westelijke deel bleef nog lang een regenzone hangen die ook de Sambre, en opnieuw de Lesse, liet stijgen. Het ziet er naar uit dat deze regenzone langzaam oplost en verder weg trekt, waarna een lange droge periode aan gaat breken in de Ardennen.
Over de grens in Duitsland viel de regen vooral het gebied in de driehoek Aken-Trier-Dortmund. Deels watert dit gebied op de Roer af, die naar de Maas stroomt, en deels op de Moezel, die naar de Rijn stroomt, en er zijn ook beken die direct naar de Rijn stromen, zoals de Ruhr, Sieg en Ahr. In dit gebied werd het wat eerder droog dan in de Ardennen en viel na middernacht vrijwel geen regen meer.
Verder naar het zuiden bleef het gisteren grotendeels droog. daar had het wel de dagen ervoor flink geregend en daarom waren de grotere zijrivieren van de Rijn in dat gebied ook al licht verhoogd. De buienzone die gisteravond en vanmorgen over de oostelijke Ardennen trok schoof door tot aan Zwitserland toe en in de nacht ging het daar opnieuw veel regenen. Ook de rest van vandaag en morgen kan daar nog regen vallen.
Op zaterdag trekt het regengebied tenslotte ook weg uit het oosten van Zwitserland en dan komt er een einde aan deze heel bijzondere weerperiode. In de rest van de stroomgebieden is het dan al 2 dagen droog en dit droge weer houdt waarschijnlijk de hele week aan. De hoge waterstanden zullen dan weer verdwijnen, alhoewel dat bij de Maas vanwege de uitzonderlijke hoogte nog wel even zal duren, en bij de Rijn omdat er nog veel water onderweg is.
Maas stijgt vanavond tot boven de 3000 m3/s
Ca 40 jaar geleden was er een zomerhoogwater in de Maas en dat kwam tot 2000 m3/s. Deze piek stak opvallend ver uit boven alle waterstanden uit het zomerhalfjaar en zeker na de vele droge zomers in het stroomgebied van de Maas kon je je bijna niet meer voorstellen dat het ooit gebeurd was. En vandaag gebeurt het, bijna op dezelfde julidatum als in 1980, nog een keer en dan ook nog ruim 50% hoger.
Op dit moment stijgt de Maas nog langzaam in Maastricht en de afvoer is nu bijna tot 3.000 m3/s gestegen. De Vesdre en de Amblève die de Ourthe voeden zijn ondertussen bovenstrooms al weer flink gaan dalen en deze daling zal weldra ook Luik bereiken, waar de Ourthe in de Maas uitmondt. Vanuit de Bovenmaas en dan vooral de Lesse en de Sambre stijgt de afvoer nog wel langzaam. Het is niet precies te zeggen wanneer het dalen van de Ourthe het stijgen van de Maas gaat overtreffen, maar waarschijnlijk is dat in het begin van de avond. Korte tijd daarna zal dan ook de hoogste afvoer bij Maastricht bereikt worden. Naar verwachting zal dat tussen de 3100 en 3200 m3/s zijn.
Bij een dergelijke afvoer overstromen alle weerden langs de Maas en staat het water overal tegen de dijken aan die de dorpen sinds 1993 en 1995 beschermen. Inmiddels zijn veel van deze dijken hoog genoeg voor dergelijke waterstanden, maar het blijft altijd spannend of het allemaal goed gaat. Er zijn in Limburg ook nog enkele dijken die de komende jaren nog opgehoogd gaan worden en daar zal deze waterstand tot dicht onder de kruin van de kade komen. Calamiteiten zijn daar zelfs niet uit te sluiten, maar het waterschap houdt de situatie nauwlettend in de gaten.
Verder naar het noorden zal de hoogte van de afvoergolf in eerste instantie wat kleiner worden. De weerden van de Maas overstromen op grote schaal en daarmee kan de Maas veel water wegzetten. Dit wordt ook wel top-afvlakking genoemd en de berde uiterwaarden zijn daar belangrijk voor. Onderweg is vooral in Zuid Limburg de aanvoer vanuit zijbeken ook nog erg groot, zoals bv in de Geul en de Geleenbeek die historisch hoge afvoeren hadden. Bij Roermond komt dan de Roer er nog bij en die heeft ook een erg hoge afvoer van ca 150 m3/s. Stroomafwaarts van Roermond zal de afvoergolf daarom waarschijnlijk weer ongeveer zo hoog zijn als nabij Maastricht.
Verder naar het noorden is er dan eerst een traject met vrij weinig ruimte, maar na Venlo neemt de breedte van de uiterwaarden weer toe. Hier is recent ook de oude Maasarm van Ooijen-Wanssum aan de Maas weer aangekoppeld en als de Maasgolf hier in de loop van vrijdag en zaterdag aankomt is dit een erg belangrijk gebied waar de Maas veel meer ruimte heeft gekregen. Naar verwachting zal de golf verder stroomafwaarts nog wat verder inzakken. Op zondag komt de piek dan helemaal benedenstrooms aan nabij den Bosch en tenslotte het Haringvliet en de Noordzee.
Ondertussen zal de afvoer bovenstrooms al weer flink zijn gedaald. Na de piek komende avond gaat de afvoer morgen al weer flink dalen. In de loop van de dag tot onder de 2500 m3/s en op zaterdag weer onder de 2000 m3/s. Omdat voorlopig geen regen wort verwacht zet de daling ook daarna door tot onder de 1000 en uiteindelijk ook weer onder de 500 m3/s.
Rijn stijgt de komende dagen naar piek op zondagochtend tussen 14,75 en 15 meter
De Rijnafvoer was al relatief hoog de afgelopen dagen, vooral dankzij veel neerslag in het zuiden van het stroomgebied, dat dan een dag of 5 onderweg is tot het bij Lobith aankomt. Daarbovenop is gisteren en vandaag een grote hoeveelheid extra water gekomen, aangevoerd door vooral de Moezel. Deze steeg gisteren in een klap van ca 300 naar ca 2800 m3/s.
Gisteren was lang onduidelijk hoe hoog de Moezel zou komen. Voor het bepalen van de uiteindelijke hoogte is deze afvoer echter hele belangrijk, want ca 40% van het water dat in Nederland aankomt, komt daar vandaan. Gisterochtend werd nog uitgegaan van ca 1700 m3/s, later werd dit opgeschroefd naar 2300 en toen vannacht duidelijk werd hoe extreem veel regen er was gevallen in de oostelijke Ardennen en Eiffel, kwam zelfs de 2800 m3/s in beeld. Bijna hetzelfde als de Maas die de dan ook grenst aan de Moezel.
De piek in de Moezel arriveert vannacht in de Rijn bij Koblenz en vloeit daar samen met ca 3600 m3/s vanuit de bovenrijn. het samenvloeien gebeurt net voordat een nieuwe piek vanuit de Bovenrijn daar aankomt. Die is eergisteren ontstaan, en komt zaterdag pas aan bij Koblenz. Als deze pieken waren samengevallen was de uiteindelijke hoogte bij Lobith nog wat groter geweest.
Maar ook zonder dit extra water uit de Bovenrijn wordt de piek vanuit de Moezel verder naar het noorden nog volop aangevuld. Hier komen namelijk de beken in de Rijn uit die ontspringen in het gebied met de extreme neerslag. Een beek zoals de Ahr, waar je normaliter in de zomer als je broekspijpen op stroopt door heen kan wandelen, voerde nu ca 400 m3/s aan. Ook de Wupper met 400, de Sieg met 1000 en de Ruhr met zelfs 1100 m3/s zijn extreem hoog.
Uiteindelijk is het de verwachting dat de afvoergolf met een hoogte van ca 7.750 tot 8.000 m3/s bij Lobith arriveert. Naar verwachting gebeurt dat op zondagochtend. De waterstand zal dan tot tussen 14,75 en 14,9 m +NAP zijn gestegen. Dat is nog ca 25 – 30 cm hoger dan afgelopen februari. Net als bij de Maas is dit ruim hoger dan de zomerhoogwatergolf uit juli 1980, die had een stand van 14,0 m en de afvoer bedroeg toen ca 6.250 m3/s.
Bij een waterstand boven de 14,5 overstromen de meeste uiterwaarden op enkele na met een hoge zomerkade. Dat betekent dat al het gebied dat in agrarisch gebruik is daarna minstens een week onder water zal komen te staan, want de hoogwatergolf houdt ook nog wel even aan. Ook de natuurgebieden overstromen en voor veel planten zal dat een flinke beproeving worden om een tijd lang onder water te staan. Veel soorten van het rivierengebied zijn hier gelukkig wel op aangepast. Ook veerstoepen, toegangswegen, veel campings en kades langs de rivieren zullen te maken krijgen van het hoge water.
Als de piek zondag is gepasseerd gaat de waterstand niet zo heel snel omlaag. Vanuit de Bovenrijn is namelijk nog een golfje extra water onderweg, maar omdat de Moezel en andere zijrivieren al weer flink zullen gaan dalen, zal dat niet meer merkbaar zijn als een piekje. Op maandag zakt de stand dan ook al weer naar ca 14 m.
Ook hierna is de periode met hoge afvoeren nog niet voorbij, want vanaf gisteren valt er ook weer veel regen in Zwitserland en Zuid Duitsland en dat levert daar zaterdag een nieuwe piek op. In de Bovenrijn is dat zelfs de hoogste piek tot nu toe dit zomerhalfjaar. Dit wat is vervolgens nog een dag of 5 onderweg tot het bij Lobith aankomt.
Onderweg zijn de andere zijrivieren nog verder gezakt, dus zal ook van deze piek niet veel meer te merken zijn. Pas eind volgende week gaan de standen dan sterker dalen als alle golven achter de rug zijn. Rond die tijd verwacht ik een stand van ca 13,25 m +NAP. Maar dit is nog onzeker omdat niet duidelijk is hoe snel alle zijbeken gaan dalen.
Samengevat bij de Rijn de komende dagen een verdere stijging met bij Lobith nog ca 2 meter. De piek wordt dan tussen de 14,75 en 14,9 m hoog en passeert op zondagochtend. Daarna eerst langzaam dalende standen, pas vanaf eind volgende week zal de daling sneller gaan. Een nieuwe stijging is voorlopig niet in zicht, want het blijft zeker een dag of 10 droog.