Ook in Nijmegen was er dinsdagavond een 4 mei herdenking plaats. De Dodenherdenking op het Traianusplein in Nijmegen is door de Covid-maatregelen nog stiller verlopen dan normaal. Burgemeester Bruls riep op om ‘actief te blijven herdenken’. Voor mensen die het leven in coronatijd met de oorlog vergelijken, had hij een duidelijke boodschap. ,,Stap uit je internetbubbel.” Er was weinig publiek. Het plein was voor het verkeer afgesloten. Burgemeester Bruls legde een krans bij het herdenkingsmonument van Jan van Hoof met de kapotte vlag. Een trompettist van de Nijmeegse Drumfanfare Michaël speelde de signaal taptoe. En – na twee minuten stilte – klonk het Wilhelmus. De hele toespraak van burgemeester Bruls is hieronder te lezen. Eric van Haalen maakte de foto’s. zie de foto’s.
Toespraak burgemeester Hubert Bruls bij de herdenking op 4 mei 2021
,,Dames en heren thuis, jongens en meisjes, beste Nijmegenaren,,,Vandaag sta ik voor de tweede keer op het Traianusplein zonder u allemaal. Gelukkig herdenken wij vandaag toch met elkaar, op afstand. Zoals we afgelopen jaar veel momenten van voor- en tegenspoed op afstand deelden. ,,We staan jaarlijks op 4 mei stil bij de herinneringen aan slachtoffers van oorlogsgeweld, in de Tweede Wereldoorlog en daarna. Burgers: Joden, Roma, Sinti, verzetsstrijders, en militairen. Slachtoffers van oorlogen en vredesmissies overal ter wereld.,,Oorlogsherinneringen staan bij overlevenden levenslang in het geheugen en in het hart gegrift. Vlak na de Tweede Wereldoorlog was het devies: ‘pak het leven weer op en vergeet leed en verdriet’. Maar zelfs op kinderen van overlevenden had de oorlog nog een grote invloed. Een mens kan niet ontsnappen aan herinneringen. Die zijn er, of je wilt of niet. ,,Maar: herdenken is een activiteit. Iets waar we moeite voor moeten doen. Zeker nu er steeds minder mensen in leven zijn, die ons – uit zichzelf – hun verhalen vertellen, hun persoonlijke herinneringen aan de oorlog. Daarom is 4 mei zo belangrijk. De menselijke verhalen uit oorlogen moeten verteld en herhaald blijven worden. Zodat we die tot ons door laten dringen.
,,Oorlogen kennen alleen maar verliezers. Door te herdenken, kunnen wij hun levenslessen gebruiken om in actie te komen, en te laten zien op welke manier wij bijdragen aan een betere samenleving.,,Herdenken is dus een kwestie van willen. Willen kijken naar de meedogenloze, zwarte kant van de mens. Onze Koning beschreef dit op 4 mei vorig jaar heel treffend: ‘Het minste wat we kunnen doen, is: niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet normaal maken wat niet normaal is’. Het is belangrijk dat we naar oorlogsverhalen willen luisteren, omdat die ons ook laten zien hoe dapperheid, medemenselijkheid, rechtvaardigheidsgevoel en veerkracht in mensenlevens het verschil kunnen maken.
,,Door te herdenken nemen we de moeite om ons te verplaatsen in de omstandigheden en keuzes van anderen: ‘Wat zou ik doen?’ Een vraag die we ons niet vaak genoeg kunnen stellen. Oorlogssituaties dwingen mensen tot onmogelijke keuzes, die henzelf of naasten in levensgevaar brengen. Kiezen aan welke kant je staat, is vaak zeer complex. En het is ook moeilijk om neutraal te blijven. Geen mens is alleen maar slecht. Zelfs in oorlogen is er geen ‘zwart–wit’. In het boek van Lennart Savenije over Nijmegen in oorlogstijd, blijkt dat er heel veel grijstinten tussen collaboratie en verzet bestaan. Vele Nijmegenaren maakten het verschil. Ieder met een eigen verhaal, dat het verdient om naar te luisteren en van te leren. ,,Zo hoorden wij vandaag het bijzondere verhaal van de Nijmeegse familie Creutzberg. Dit maakt veel indruk. Bij mij komt vooral het woord veerkracht op. Het is bewonderenswaardig, en tegelijk een grote kracht van de mensheid, hoeveel leed één familie aankon en toch de strijd tegen het kwaad niet opgaf. Zij bleven omkijken naar hun medemens, en kozen ervoor zich in te zetten voor een groter doel dan hun eigen zorgen.,,De Joodse baby die in de oorlog bij de familie Creutzberg verbleef, Peter Santcroos, zette zich later jarenlang in voor de naoorlogse Joodse gemeenschap en holocaustherdenkingen in Nijmegen.
Deze week verscheen het boek ‘Voor Joden verboden. Hoe de Joodse gemeenschap uit Nijmegen verdween 1940-1945’ van Frank Eliëns. Ik mocht het eerste exemplaar overhandigen aan de weduwe van Peter, mevrouw Aliza Santcroos. Dit echtpaar bracht de Joodse gemeenschap in Nijmegen weer tot bloei in de jaren ‘80 en ‘90. Ook dit verhaal toont veerkracht, van een gemeenschap die vernietigd werd en toch haar plek weer innam in ons midden.
,,Wat we tegenwoordig meemaken, kunnen we daar niet mee vergelijken. En wie dat toch probeert te doen, raad ik aan eens een goed geschiedenisboek te kopen en uit zijn eigen internetbubbel te stappen.
,,Toch vraagt ook de coronacrisis van ons allen veerkracht. En oog voor de medemens. Laten we morgen vieren dat wij, ondanks alles, kunnen zijn wie we willen, dat we onze mening vrij kunnen uiten, ons leven in vrijheid kunnen leiden, geen doodsangst kennen. ,,Dat danken wij aan al die dappere mensen die vochten en stierven voor deze vrijheden. Laten wij straks samen, in gedachten toch schouder aan schouder, 2 minuten stil zijn. Ter herinnering aan hen, die geleden hebben. Pijn, honger, angst en verdriet ondergingen. Hun leven verloren om wie zij waren.
,,Ik ben elk jaar onder de indruk van de hoeveelheid kransen. Kransen die laten zien dat wij in Nijmegen – een stad hard getroffen door oorlogsleed en verwoesting – willen herdenken. Dat velen zich betrokken voelen bij anderen. Allen met een eigen connectie met stad- en landgenoten uit vroegere tijden. Ter herinnering bijvoorbeeld aan studenten in oorlogstijd. Of aan mensen die in Azië omkwamen bij de Japanse bezetting. Aan verzetsstrijders of veteranen uit verschillende oorlogen. Aan mensen die vervolgd werden om hun gedachtengoed, afkomst, religie of seksuele voorkeur.
,,Ter ere van al deze mensen, leg ik nu namens alle Nijmegenaren ook een krans.”