Het wordt wat eentonig, maar de afgelopen week viel er ook vrijwel geen neerslag in de stroomgebieden van Rijn en Maas. Alleen vorige week zondag viel er in het oosten en zuiden van Zwitserland regen, nog net binnen het stroomgebied van de Rijn, en dat water is nu bij Lobith aangekomen, waar het een heel kleine stijging oplevert. Het stroomgebied van de Maas bleef droog. Ook de komende week verloopt droog en de Rijnafvoer zal daarom na een piekje op maandag weer de hele week gaan dalen. De kans is groot dat de afvoer uiteindelijk, na het volgend weekend, onder de 845 m³/s zakt; dit was de laagste afvoer tot nu toe dit jaar. Het wordt deze week ook nog een aantal dagen warm met een temperatuur boven de 20 graden. Omdat de daglengte flink korter is dan in de zomer, is de verdamping echter niet zo groot meer en vanuit de bodem verdampt daarom minder water en ook planten en bomen hebben veel minder vocht nodig om de dag door te komen. Er blijft daarom wat meer water over voor de beken en rivieren en de daling van de Rijn van dag tot dag is daarom niet zo groot als eerder in de zomer. De kans dat we de laagste Rijnafvoer ooit gaan verbreken is dan ook klein. Die bedroeg 620 m³/s en werd bereikt in november in het jaar 1947. Mogelijk dat de afvoer dit jaar nog wel tot onder de 800 m³/s zakt.

Rijn bereikte op zaterdag even een nieuwe recordlage waterstand

De Rijnafvoer daade de hele afgelopen week en bij Lobith werd op zaterdag een afvoer van 845 m3/s aangetikt; dat was 5 m³/s lager dan eind augustus en daarmee de laagste afvoer tot nu toe dit jaar. Daarmee werd ook het record van de laagste waterstand scherper gesteld. Bij Lobith bedroeg de stand op zaterdagochtend 6,82 m +NAP, wat 1 cm onder het record van 24 augustus is. Niet alleen in Lobith, maar langs de hele Waal en een groot deel van de IJssel zal de waterstand deze dagen ook recordlaag zijn geweest. Alleen niet in de Nederrijn, omdat het peil in deze rivier door stuwen op hoogte wordt gehouden.

Voorlopig zal het record niet nog scherper worden gesteld, want de afvoer en waterstand zijn vanaf zaterdagmiddag weer wat gestegen. Dit water hebben we te danken aan regenval in het stroomgebied van de Voor-Rijn, een van de uithoeken van het stroomgebied. Het water was dan ook ruim 6 dagen onderweg voordat het bij Lobith aankwam. De stijging duurt maar tot maandag en die middag zal de afvoer dan tot ca 940 m³/s zijn gestegen. Daarna gaat het weer langzaam bergafwaarts en de resst van de week gaat er iedere dag ongeveer 10 – 15 m³/s af en in het volgend weekend zal de afvoer dan weer nabij de 850 m³/s zijn uitgekomen.

Het ziet er niet naar uit dat er voor die tijd ergens regen gaat vallen in het stroomgebied en ik verwacht daarom dat de daling ook na het volgend weekend nog zeker enkele dagen door kan zetten. In het volgend weekend geven de weermodellen wel wat neerslag op voor het stroomgebied van de Moezel, maar dat is nog zo ver vooruit, dat het nog onzeker is of dat uit gaat komen. De kans is daarom groot dat de afvoer na het volgend weekend tot 800 m³/s kan dalen. Daar hoort dan ook weer een waterstand bij die lager is dan de huidige recordlage waterstand van 6,82 m +NAP.

Huidige Rijnafvoer in vergelijking met eerdere jaren met een lage afvoer

Al meer dan 3 maanden is de Rijnafvoer zeer laag, maar op geen enkel moment dit jaar was de afvoer lager dan deze ooit geweest was. Dat de waterstand nu recordlaag is, heeft dan ook niet met de lage afvoeren te maken, maar wordt veroorzaakt door de bodemdaling van de rivier. Deze bedraagt ca 2 cm per jaar en daardoor past er bij dezelfde waterstand steeds meer water in de bedding.

In de grafiek hieronder heb ik de 10 jaren afgebeeld die ook zeer lage afvoeren kenden in een hgroot deel van de periode tussen 1 april en het eind december. De rode lijn is van het jaar 2018; de andere jaren heb ik in de grafiek aangegeven. De groene lijn is het gemiddelde van alle jaren sinds 1900. In de getoonde jaren bevond de afvoer zich dus vrijwel de hele periode onder dit gemiddelde. Op de linkeras is de afvoer bij Lobith aangegeven in m³/s.

Jaren met lage afvoeren.jpg

Jaren met een zeer lage Rijnafvoer sinds 1900

Niet ieder jaar met lage afvoeren kent een zelfde verloop. Er zijn jaren die juist in de voorzomer een erg lage afvoer (rond de 1000 m³/s) hadden, zoals 1934 en 2011, maar waar het vanaf hoogzomer voldoende ging regenen om de afvoer weer uit de allerlaagste regionen te laten stijgen. Ook zijn er jaren die zeer laag de winter uitkomen (zoals 1921 en 1976), die dan in de zomer tijdelijk opveren, om later in de nazomer toch weer terug te vallen naar een erg lage afvoer. Zo wist 1921 uiteindelijk nog bijna een recordlage afvoer te bereiken in november. 1921 is tot nu toe ook het jaar met verreweg de meeste dagen met een afvoer onder de 1000 m³/s, namelijk 202, terwijl dit jaar er tot nu toe maar 62 heeft gehad. Het kan dus nog veel extremer dan dit jaar.

Dit jaar behoort samen met een vijftal andere jaren tot de jaren die in het voorjaar nog een vrij hoge afvoer kenden en waar dan vanaf juni, agv langdurige droogte, ineens een sterke daling gaat optreden. De lengte van de droge periode bapaalt dan uiteindelijk tot hoever de afvoer kan zakken. In 1947 en 1949 duurde dat heel lang en hier vinden we ook de recordlage afvoer. 1959 duurde deze periode iets korter en 1964 en 2003 nog wat korter, zodat deze jaren minder ver konden zakken. Al deze jaren veren op enig moment terug, zodar het weer omslaat en klimmen dan uit het dal. Voorlopig ziet het er naar uit dat 2018 nog wel even door blijft zakken, omdat een weersomslag nog niet in zicht is. Dit jaar liep lang parallel met 1949, maar sinds begin september is de afstand toch wat groter geworden omdat we nu enkele kleinere piekjes hebben gehad. De kans dat we daarom net zo laag eindigen als 1949 is dan ook klein, of de droogte moet aanhouden tot na november. 

Zout in de Rijn

In vorige berichten heb ik vaak geschreven over het zout dat vanaf de Noordzee het Benedenrivierengebied in kan dringen via de Nieuwe waterweg. Dit proces wordt verzilting genoemd en het zorgt er voor dat het water in rivieren zoals de Nieuwe Maas, Oude Maas en Hollandsche IJssel op een bepaald moment zo zout kan worden dat het niet meer ingelaten kan worden voor drinkwater, industriewater of landbouwwater.

Het water dat de Rijn zelf aanvoert bevat echter ook een kleine hoeveelheid zout. Van nature zit er al wat zout in het water; de Rijn stroomt namelijk door gebergten waar zout in de bodem zit, dat dan oplost in het water. Via het afvalwater van allerlei industriën komt daar onderweg dan nog een forse hoeveelheid bij. De grootste bron van zout zijn zoutmijnen en zoutfabrieken waar bij de fabricage van zout restproducten over blijven die in de rivier worden geloosd.

Misschien herinnert u zich nog wel de kalimijnen in Zuid Frankrijk waar tot in de jaren ’90 veel zout in het water van de Rijn werd geloosd. Dankzij tal van juridische processen zijn deze lozingen uiteindelijk gestaakt en dat zorgde er voor dat het zoutgehalte van de Rijn sinds het jaar 2000 met ca 50 tot 60% verminderde. Niet alle zoutverwerkende industrie is echter gestopt; langs de Franse rivier de Meurthe, een zijrivier van de Moezel, liggen nog steeds fabrieken die zout lozen op de rivier. 30 tot 40% van de ca 10 miljoen kilo zout die, opgelost in het rivierwater, nu nog dagelijks bij Lobith binnen komt, is afkomstig van deze fabrieken.

De absolute hoevelheid zout is iedere dag ongeveer hetzelfde, ca 10 miljoen kg, en dat betekent dat bij lage afvoeren het gehalte relatief steeds hoger wordt. Als de Rijnafvoer ca 2000 m³/s bedraagt, dan bedraagt het zoutgehalte namelijk ongeveer 60 mg/l, maar nu de afvoer nog maar 850 m³/s is, is het gehalte al opgelopen tot 130 mg/l. Dit komt dicht in de buurt van de norm van maximaal 150 mg/l die drinkwaterbedrijven hanteren voor het innemen van water. Op enkele dagen liep het gehalte onlangs zelfs op tot 140 mg/l. Het is niet onwaarschijnlijk dat binnenkort ook de 150 mg/l wordt overschreden.

IJsselmeerpeil zakt gestaag naar winterpeil

Nu de extreme hitte van de zomer achter de rug is, is het waterverbruik in Nederland flink afgenomen. Drinkwater gebruiken we nog wel bijna net zoveel als in dezomer, maar dat was altijd al een relatief beperkte hoeveeheid van het totale verbruik. Met name de landbouw heeft nu veel minder nodig en ook voor het op peil houden van de boezems in Laag nederland is nu minder nodig. Ook is minder water nodig om de verdamping vabn de grote meren aan te vullen. Eind juli verdampte er op hete dagen van bv het IJsselmeer bijna 1 cm per dag, nu zal dat niet meer zijn dan 1 of 2 mm zijn.

Omdat ook de watervraag nu niet groot meer is, is Rijkswaterstaat enkele weken gelden begonnen met het verlagen van het IJsselmeerpeil van zomerpeil (-0,2 m tov NAP) naar winterpeil (-0,4 m tov NAP). Dit verlagen ging vroeger in enkele dagen aan het eind van oktober, maar sinds dit jaar is er een nieuw peilbeheer, waarbij het niveau langzaam mag uitzakken vanaf ongeveer half september. Dit nieuwe beheer is nodig om de vegetaties van de oevers te verbeteren. Veel planten kiemen in de nazomer in drooggevallen bodem en door eerder langzaam uit te zakken moet dat betere kiemomstandigheden opleveren.

In de grafiek hieronder is van een van de meetpunten van het IJsselmeer te zien hoe het peil heel langzaam aan het zakken is, van ca -20 cm rond 10 september, naar iets onder de -30 cm op dit moment. Het zou voor de natuur nog wat beter zijn geweest als dit dalen al half augustus was begonnen, maar met de droogte van deze zomer zo vers in het geheugen durfde men dat niet aan. De uitschieters zijn momenten met veel wind, als het waterniveau op het IJsselmeer even wat schever gaat staan.

Schermafbeelding 2018-10-07 om 21.28.58.png

IJsselmeer daalt langzaam naar het winterpeil

Maasafvoer is en blijft zeer laag

De Maasafvoer bleef de hele afgelopen week op een zeer laag niveau. Er stroomde dan 30 – 35 m³/s Nederland in bij Eijsden, waarvan dan 10 weer wordt afgevoerd via de Zuid Willemsvaart naar de Kempen en Brabant. Gelukkig ontvangt de Maas bij Roermond altijd nog ca 10 m3/s uit de Roer. Dankzij een aantal grote stuwmeren bovenstrooms in de Roer is er zelfs in heel droge zomers water genoeg om de Maas wat extra te geven.

De komende week verandert hier niets aan, want het blijft de hele week droog in het stroomgebied van de Maas. Mogelijk dat het regengebied dat volgend weekend voor de Moezel wordt verwacht ook wat regen kan brengen in het dal van de Maas, het ligt er namelijk direct naast.