28 januari 2018

Bericht van Waterpeilen.nl van 27 januari 2018

Hoogwatergolf Rijn passeert morgen, daarna dalende waterstanden.  De hoogwatergolf in de Rijn is vanmorgen Keulen gepasseerd bij een lokale stand van 8,25 m. Dat is ruim 50 cm lager dan bij de hoogwatergolf van ca 2 weken terug. De afvoer bij Keulen bedroeg vanmorgen 6900 m3/s, wat ongeveer 700 m3/s minder is dan bij de vorige piek. De zijbeken die stroomafwaarts van Keulen in de Rijn uitmonden (Ruhr en Lippe) voeren iets minder water aan dan bij de vorige golf, dus zou de piek bij Lobith nog wat meer dan 700 m3/s lager uit moeten komen, dan bij de vorige piek.

Daar staat weer tegenover dat de uiterwaarden nu wat meer gevuld zijn omdat het een 2e piek is, dus daarom verwacht ik dat de afvoer bij Lobith toch ook ca 700 m3/s lager uit komt dan de vorige keer. Omgerekend naar de waterstand bij Lobith kom ik dan uit tussen 14,20 en 14,25 m. Dat is 40 tot 45 cm lager dan de vorige piek. Vanaf Keulen duurt het ca 1,5 dag voordat de piek bij Lobith aankomt; wat dan betekent dat de hoogste stand bij Lobith zondagavond wordt bereikt. 

De stijging verloopt nu nog maar heel langzaam. Vanmorgen werd de 14 m gepasseerd en de komende 24 uur komt er dan nog ca 1 cm per uur bij. Vanaf maandag gaat de stand weer snel dalen. In het zuiden van het stroomgebied is het al weer enige dagen droog en daar is de Rijn al weer sterk gedaald en ook de Moezel is sinds gisteren snel aan het dalen. De waterstand bij Lobith zal daarom vanaf maandag een aantal dagen met ca 50 cm per dag gaan dalen. Omdat er tot en met dinsdag maar weinig neerslag wordt verwacht in het stroomgebied zal die daling in ieder geval door gaan tot op vrijdag en tegen die tijd zal de stand bij Lobith weer rond de 12 meter zijn uitgekomen.

De hogere delen van de uiterwaarden vallen dan ook weer droog. Stroomafwaarts langs de Waal en de IJssel duurt dat nog iets langer, omdat het water nog een paar dagen onderweg is voordat het daar aankomt. Zo doet het water er via de Waal ca 1,5 dag over voordat het in het Haringvliet aan komt, via de Nederrijn/Lek ca 2 dagen naar Rotterdam en via de IJssel ca 3 dagen tot dat water in het IJsselmeer arriveert. 

Op wat langere termijn geven de weersverwachtingen aan dat er op woensdag en donderdag weer meer regen in het stroomgebied van de Rijn wordt verwacht. Dat kan dan aan het eind van de week weer voor een stijging van de waterstanden zorgen in de Bovenrijn. Dat water komt dan pas in of na het volgend weekend bij Lobith aan en tegen die tijd is de stand daar al weer naar ca 11,5 gezakt. Voorlopig ziet het er dan ook niet naar uit dat deze nieuwe neerslag tot een nieuwe hoogwatersituatie zal leiden. Daar komt nog bij dat het na donderdag kouder wordt en de neerslag in de heuvels dan als sneeuw gaat vallen. Er is dus geen zicht op nog een hoogwater. 

Maas al een paar dagen net onder de 1000 m3/s

De Maas blijft nog wat langer op het hoge niveau van net onder de 1000 m3/s dan ik eergisteren dacht.  De aanvoer vanuit Frankrijk nam gisteren de hele dag nog langzaam toe en dat compenseerde de dalende afvoeren van de zijbeken vanuit de Noordelijke Ardennen. Zo schommelt de afvoer bij Borgharen nu al bijna 5 dagen tussen de 900 en 1000 m3/s. Gisteren werd de hoogste afvoer van ca 1050 m3/s bereikt.

Circa 70% van dit water is afkomstig van uit Frankrijk, wat relatief erg veel is voor de Maas. Hier zit trouwens ook het water bij dat vanuit de zuidelijke Ardennen (via Semois en Chiers) naar de Maas stroomt. De neerslaggebieden hadden de afgelopen weken en voorkeur voor een strook die over Noord Frankrijk en Zuid Duitsland liep. Het Franse stroomgebied van de Maas lag daar middenin en ook de zuidelijke Ardennen kregen er nog flink wat van mee. Op de kaart van de Franse waterdienst is goed te zien waar de rivieren het meest gevuld zijn. Het stroomgebied van de Maas lag maar ongeveer voor de een derde deel in dit gebied met veel neerslag en daarom bleven de afvoeren nog beperkt. Het stroomgebied van de Seine en Marne ligt echter precies binnen het gebied met veel regen en daar werden veel hogere waterstanden bereikt; zoals in Parijs, waar kades overstroomden. 

Inmiddels is de afvoer op de Frans-Waalse grens gaan dalen en die daling zal zich nu ook in de Maas in Nederland gaan doorzetten. Tot en met dinsdag wordt weinig neerslag verwacht en daarom kan de afvoer weer gaan dalen naar ca 750 m3/s in het midden van de volgende week. Op woensdag en donderdag wordt dan weer wel regen verwacht, later in de Ardennen overgaand in sneeuw. Het is nog niet duidelijk hoeveel regen er dan gaat vallen, maar de kans is aanwezig dat het voldoende is om de Maas op donderdag weer wat te laten stijgen. Mogelijk weer naar 1000 m3/s. 

Is het bijzonder 2 hoogwatergolven na elkaar?

Na een flink aantal jaren met vrijwel geen hoogwater maken we nu ineens mee dat er twee hoogwaters in een winter komen. Dit roept de vraag op of dit bijzonder is. Dat is niet het geval. Van alle circa 40 jaren die ik heb teruggevonden sinds 1900 waarin er in de Rijn hoogwatergolven waren van rond de 7000 m3/s kwam het maar liefst in 60% van de winters voor dat er twee van die grote hoogwatergolven waren. De kans op een winter met 2 van dergelijke golven is dus nog groter dan een winter met maar één golf van deze grootte. 

Als we dan inzoomen op de situaties dat de ene golf minder dan 3 weken na de andere kwam, dan zien we dat zo’n duo-golf toch ook wel regelmatig voorkomt. Het valt op dat als er nog een tweede golf komt, deze er vaker kort op zit, dan ver er vandaan. Ook een aantal zeer extreme hoogwatergolven kende een duo-golf, zoals het hoge water van 1920, dat eerst een golf opleverde van 10.000 m3/s en 16 dagen later een golf van 11.365 m3/s en meer recent in 1993 eerst een golf van 10.940 m3/s en 15 dagen later een golf van 8.100 m3/s. 

Duo-golven zijn dus van alle tijden en hebben niet te maken met het veranderende klimaat van de laatste decennia. Ze vinden hun oorsprong in een neerslagrijke weersituatie die na een onderbreking van een dag of 10 weer terugkeert in het zelfde weerpatroon. Ook nu deed die situatie zich voor waarbij zowel voor als na het droge intermezzo er een week was met veel neerslag in vrijwel dezelfde zone over Frankrijk en Zuid Duitsland, met dan aan het eind van die periode een dag met extreem veel neerslag. Als we in het verleden kijken dan zijn er zelfs situaties met 3 of 4 hoogwatergolven op en rij. Voorlopig ziet het er niet naar uit dat dat nu weer gaat gebeuren.

Wat betekent de vele sneeuw in de Alpen voor de waterstanden in de Rijn

Het zal niemand ontgaan zijn dat er de afgelopen maand erg veel sneeuw gevallen is in de Alpen. Op sommige plaatsen ligt nu al meer dan 3 meter sneeuw wat zeer uitzonderlijk is, zeker voor deze tijd van het jaar. In de figuur hieronder is van een weerstation in de noordlijke Alpen op 2500 m (binnen het stroomgebied van de Rijn) het sneeuwdek aangegeven. De donkerblauwe lijn geeft het huidige niveau aan en dat is hoger dan het in deze tijd van het jaar ooit geweest is (de roze lijn). Later in de winter is dat niveau trouwens al wel eens bereikt. Gemiddeld ligt er rond deze tijd van het jaar ca 1,5 m sneeuw (paarse lijn) en er ligt nu dus bijna 2 keer zoveel. Overal boven de 2000 m ligt op dit moment ca 2 keer zoveel en tussen 1500 en 2000 m ligt ca 1,5 keer zoveel als normaal. 

Er ligt dus heel veel sneeuw en de vraag is wat de invloed daarvan is op de Rijnafvoer. Die invloed is er wel, maar het levert geen hoogwatergolven op. Daarvoor zijn twee oorzaken. De eerste is dat de sneeuw in de Alpen altijd geleidelijk smelt. De grafiek laat dat ook zien; ongeveer vanaf half april tot eind juni neemt het gemiddelde sneeuwdek (de paarse lijn) langzaam af. Dat levert dan een vrij gestage stroom water op die zich over meerdere maanden uitspreidt en dus geen hoogwatergolf.

Mocht het dan toch eens erg snel smelten, bijvoorbeeld als het er ook bij regent, dan levert dat toch nog geen hoogwater op in de Rijn. In de bergen vullen de beken zich dan wel en ook de Rijn in de Alpen kan flink stijgen, maar dit water stroomt eerst nog uit in de Bodensee en die fungeert dan ook nog eens als een enorme buffer, die, zelfs als de sneeuw erg snel smelt, nooit meer dan 200 m3/s extra doorgeeft aan de Rijn bij Konstanz. De sneeuw zal dus geen hoogwatergolven opleveren, maar zal er wel voor zorgen dat de Rijn dit voorjaar en deze voorzomer een paar maanden zal profiteren van extra aanvoer. De kans op lage afvoeren in de periode tussen mei en juli is daarom klein dit jaar.

Er viel niet alleen veel sneeuw in de Alpen, de dooigrens lag ook erg hoog (rond de 1500 m) en daarom is er ook veel regen gevallen in het voorland van de Alpen. Onder de 1500 m ligt daarom zelfs minder sneeuw dan in een normale winter. Die vele regen heeft er onder andere voor gezorgd dat de aanvoer vanuit Zwitserland in de twee hoogwatergolven van de afgelopen weken relatief hoog was. Doorgaans is die aanvoer in januari niet groter dan 10 – 15%, maar nu was dat wel 25 – 30%. Dit zou trouwens wel een gevolg kunnen zijn van het veranderde klimaat (ook al kun je niet afgaan op een zo’n event). Doordat de sneeuwgrens steeds hoger komt te liggen, gaat een steeds groter deel van Zwitserland in de winter water leveren aan de Rijnafvoer. Dit laatste blijkt ook uit de waterstand in de Bodensee, die op dit moment zijn hoogste januari-stand bereikte sinds men daar in 1850 de metingen is gaan bijhouden. De blauwe lijn in de onderstaande figuur is de waterstand op dit moment, de rode lijn de hoogste stand sinds 1850.