De Ooijse auteur en onderzoeksjournalist Marcel Metze heeft op 1 maart j.l. zijn omstreden boek, Veranderd Getij, over Rijkswaterstaat uitgegeven. Het boek, dat in opdracht van Rijkswaterstaat geschreven werd, werd na het gereed komen door Rijkswaterstaat verboden. Marcel Metze bond de strijd aan tegen Rijkswaterstaat en nu heeft hij het boek  in eigen beheer uitgegeven. foto Cobouw

OOY – Oud-topman Bert Keijts van Rijkswaterstaat zorgde voor een aardverschuiving binnen Rijkswaterstaat. Onderzoeksjournalist Marcel Metze schreef er het omstreden boek ‘Veranderend getij’ over. Het geeft een inkijkje in de slangenkuil van machtsspelletjes en intriges.

De afslanking van Rijkswaterstaat tussen 2004 en 2008 verliep chaotisch. Veranderend getij schetst een openhartig beeld van crisis, inboeten van identiteit en te veel ‘markt tenzij’. Rijkswaterstaat probeerde tevergeefs de publicatie van het boek tegen te houden. Vanaf dinsdag ligt het echter bij de boekwinkels op de plank.

De coup van Bert Keijts als openhartig inkijkje (Bron: Cobouw)

06-03-2010 00:00 | Binnenland | Koenen, Ingrid |

OOY – De afslanking van Rijkswaterstaat tussen 2004 en 2008 verliep chaotisch. Een omstreden boek over die periode schetst een openhartig beeld van crisis, inboeten van identiteit en te veel ‘markt tenzij’. Rijkswaterstaat probeerde publicatie tegen te houden, maar het is vanaf dinsdag te koop.

We zitten in Ooy, aan de dijk langs de Waal. Metze gaat in het bruin gekleed en heeft zijn hoed afgezet. Hij gaat ervoor zitten en benadrukt dat het interview alleen over het boek mag gaan. Formeel is het conflict over de publicatie van het boek beëindigd, maar Rijkswaterstaat heeft schriftelijke afspraken als stok achter de deur. "Het ligt allemaal erg gevoelig." De auteur is de ophef rond zijn boek zat, maar troost zich met de gedachte dat publiciteit goed is voor de verkoopcijfers en de tijd de scherpe kantjes verzacht. Metze moet op eieren lopen om iets te zeggen over de rechtszaak en de grieven van Bert Keijts die met succes een verbod op publicatie afdwong. "Geen rode draad", "te somber" en te veel focus op "afwijkende meningen" schreef dehoogste baas aan Metze die oprecht en met frisse blik een relaas schetst van een ingrijpende reorganisatie. Kamervragen en veel publiciteit deden de dienst toch zwichten en maandag wordt het boek met drie kwart jaar vertraging alsnog gepresenteerd. Het boek leest als een trein en beschrijft de nauwkeurig voorbereide coup van Bert Keijts met rugdekking van de toenmalige top van het ministerie in de vorm van secretaris-generaal Geert van Maanen en minister Karla Peijs. "De bouwfraude, de onderuitputting en de budgetoverschrijdingen bij de megaprojecten voerden de druk op", schetst Metze de voorfase. De druppel om door te pakken kwam van een kersverse premier Balkenende die suggereerde om VROM samen te voegen met Verkeer en Waterstaat. Rijkswaterstaat ligt aan alle kanten onder vuur: te duur, te log en te veel ingenieurs. Te eigenwijs en machtig ook. Een staat binnen een staat en daarbinnen opereren de zeventien HID (Hoofd Ingenieur Directeur) als directe afgezanten van de minister in de regio weer over hun eigen koninkrijkjes. Metze zet ze consequent neer als ‘de heren zeventien’. Dat machtsblok werd afgebroken met het driemanschap Bert Keijts, Ab Lambarts en Luc Kohsiek. Dit driemanschap zou orde op zaken gaan stellen, de macht inperken en de organisatie afslanken. ‘Generaal’ Lambarts beperkte de tekenbevoegdheid van de HID’s tot 5 miljoen euro. Ze moesten hun hoge hoeden inleveren, maar mochten formeel hun pet behouden, concludeerden ze zelf. Openlijk volgde weinig weerstand: uiteindelijk wisten ze de macht te heroveren met een twintigkoppig directoraat. "Keijts was uiteindelijk ook meer van het polderen, dan van het doorpakken", concludeert Metze. De leegloop van Rijkswaterstaat verliep sneller dan gedacht. Metze: "De arbeidsmarkt was krap en het bedrijfsleven nam graag de goede mensen over. Dat resulteerde in ‘no time’ in een tekort van honderden projectleiders. Volgens mij is niet goed nagedacht over de gevolgen van die snelle krimp." Metze relativeert dat daar ook bij andere organisaties zelden goed over wordt nagedacht. Hij dook eerder in reorganisatieprocessen van Philips, CDA en het bankwezen. "Veel besluiten van topmanagers zijn eerder ingegeven door emotie dan door ratio."
Groeiscenario

Metze vindt het achteraf nog steeds onbegrijpelijk dat Rijkswaterstaat niet heeft gekozen voor het groeiscenario naar 15000 mensen dat eind 2003 op tafel lag, waarbij ProRail zou worden ingelijfd. "Het is een logische gedachte om wegbeheer en spoorbeheer onder één dak te brengen. Daar zijn veel overeenkomsten en had misschien veel gedonder bij spoorprojecten als de Betuweroute en hsl-zuid kunnen voorkomen." Ook de minimalistische varianten met een omvang van 1000 of 5000 werknemers met alleen nog wat kerntaken zijn nooit serieus overwogen. Meteen kwam de variant met 9000 werknemers bovendrijven, waarbij alle bestaande structuren van dienstkringen, rayons en projectorganisaties overeind konden blijven. Schoon genoeg heeft Marcel Metze van alle ‘gedoe’ rond de publicatie van zijn boek ‘Veranderend Getij’. Hij maakte als dijkbewoner langs de Waal in de jaren negentig kennis met Rijkswaterstaat als beschermer tegen hoog water. Hij kreeg de kans om tussen 2006 en 2008 in alle interne archieven te duiken en met betrokken personen te praten. Rijkswaterstaat kocht het auteursrecht alvast af voor 245.000 euro, waarvan Metze een redactieteam opzette en zelf 120.000 euro reserveerde als honorarium voor tweeënhalf jaar werk. "Een geweldige kans op een openhartig inkijkje." Het gedonder begon pas eind 2008 toen Metze de eerste teksten opstuurde en negatieve reacties terugkreeg. Zelf staat hij volledig achter zijn boek "Ik beschrijf wat er is gebeurd, waar het stroef verliep, waar de twijfel zit en de weerstand. Een proces dat gepaard gaat met elke reorganisatie. Daarom maak ik de vergelijking met Philips en Jan Timmer. In het bedrijfsleven hakken bestuurders eerst de knoop door en zoeken dan consensus. Bij ambtenaren gaat het meestal andersom. Bert Keijts leek na 100 dagen een slak vergeleken met de voortvarendheid van Timmer, maar na duizend dagen was die voorsprong weggeëbd en verliep bij beide organisaties de reorganisatie even moeizaam."
‘Markt tenzij’

Hoe de bouwsector in ‘markt tenzij’ heeft ervaren, blijft onderbelicht in het boek. Alleen Elco Brinkman geeft zijn mening. De voorman van Bouwend Nederland beschrijft een beeld van identiteitsverlies van Rijkswaterstaat maar legt ook de gevolgen bloot van het kennisverlies en de scheiding van beleid en uitvoering. "Daar is het doorgeschoten. Verkeer en Waterstaat was Rijkswaterstaat minus de luchtvaart en nog een paar kleine dingen. Nu is het een eindeloze hoeveelheid directoraten en projectgroepen", tekent Metze de citaten van Brinkman op. Het boek zet de lezer aan tot nadenken over hoever een reorganisatie moet ingrijpen. "Ik zou willen dat meer mensen zich realiseren wat marktwerking bij de overheid betekent en dat een Tweede Kamer daar induikt en concludeert: zo ver mag die marktwerking gaan en niet verder." Het principe van markt tenzij is in de ogen van Metze doorgeschoten. Heel veel kennis is weggevloeid en daarbij dringt de vraag zich op wat de kerntaken zijn van een organisatie als Waterstaat en waar de scheidslijn tussen markt en overheid moet liggen. Een onthutsende reportage gaat over de aanbesteding van de Tweede Coentunnel. "Het contract steekt zo in elkaar dat Rijkswaterstaat financieel profiteert als er files staan. Dan moet je je toch achter de oren krabben?"
De hoofdrolspelers:

Oud-topman Bert Keijts van Rijkswaterstaat zorgde voor een aardverschuiving binnen de dienst. Onderzoeksjournalist Marcel Metze geeft een inkijkje in de slangenkuil van machtsspelletjes en intriges.
Publicatie datum:
06-03-2010 00:00
Laatst gewijzigd:
05-03-2010 16:58

Door Henny van der Pluijm

8 dec 2009 – Auteur Marcel Metze spande een kort geding aan tegen Rijkswaterstaat omdat topambtenaar Bert Keijts publicatie van zijn boek heeft verboden. Wij willen weten wat er in dat boek staat.

Auteur en historicus Marcel Metze is een gezaghebbende medewerker van AME Research. Hij levert waardevolle bijdragen aan ons ICT business magazine High Tech Analysis over de informatie-economie en schreef belangwekkende boeken zoals over Philips.

Gebleken is dat hij een in opdracht van Rijkswaterstaat geschreven en door de belastingbetaler betaald boek over de recente geschiedenis van Rijkswaterstaat volgens de opdrachtgever niet mag publiceren. Scheidend directeur-generaal Bert Keijts wil dat niet. Daarom heeft Metze een kort geding aangespannen tegen Rijkswaterstaat omdat hij het recht op publicatie van zijn boek wil afdwingen. Het blijkt nu dat Rijkswaterstaat een eigen boek gaat uitgeven, ook betaald met belastinggeld.

Wij besteden hier aandacht aan omdat de affaire alles van doen heeft met grondrechten, vrijheid van meningsuiting, geheimhoudingsplicht en contracten tussen bedrijven en auteurs. Ook willen we weten wat er in het boek van Metze staat, dat al bij uitgeverij Balans op de drukpers ligt.

Om deze reden hebben wij een andere gewaardeerde medewerker, Henny van der Pluijm, gevraagd de zitting in kort geding bij te wonen en daarvan verslag te doen. Dit artikel bevat dat verslag.

Het is niet door de belastingbetaler betaald. Wel vragen wij kopers een bijdrage in de kosten. Voor onze abonnees is het gratis. De vrijheid om aspecten van de werkelijkheid aan het licht te brengen achten wij een groot goed in Nederland.

INHOUDSOPGAVE:

Dit document bestaat uit 10 pagina’s:

* Conflict over inhoud
* Opdracht voor boek
* Geen zaken onder de pet
* Kritische opmerkingen
* Kleine punten en bedenkingen
* Definitief veto
* Kort geding tegen Rijkswaterstaat
* Betaald met belastinggeld
* Geheimhoudingsplicht
* Vriendenboek voor de baas
* Het objectieve gelijk?
* Vrijheid van meningsuiting
* Wat zijn redelijke gronden
* Minderheidsstandpunt
* Het recht en de Vierde Macht